‘WIJ ZIJN ONZE GEEST’
Uit een interview met prof. Herman van Praag*
Van Praag, sinds 1997 met emeritaat, verzet zich onder het motto ‘niet bij biologie alleen’ tegen een nieuwe mode: de materialistische stroming die zich laat samenvatten als ‘Wij zijn ons brein’, naar de bestseller van hersenonderzoeker Dick Swaab. ( )
In de jaren zeventig werd hij mikpunt van de antipsychiatrie, die alle traditionele psychiatrie afwees en ook argwanend was over de biologische benadering van Van Praag: “Ik ben uitgemaakt voor nazi-arts omdat ik biologisch onderzoek van de hersenen deed bij patiënten en soms de elektroshockbehandeling toepaste. Terwijl ik best waardering had voor de antipsychiatrie. Ze vroegen aandacht voor sociale oorzaken van psychiatrische ziektebeelden en stelden de verkalkte toestanden in sommige psychiatrische ziekenhuizen aan de kaak, waar patiënten decennia konden vegeteren. Er was weinig aandacht voor dementerenden. Maar ze rekten hun theorieën te ver op, zoals nu de breinfetisjisten. ( )
“Wij zijn er dankzij ons brein. Maar we zijn niet ons brein. Wij zijn bovenal onze geest.” Een mens is meer dan alleen het genenpatroon en de optelsom van hersenfuncties, vindt Van Praag. ( )
Ik ben in ú geïnteresseerd, niet in uw brein. Uw brein vertelt mij niet wie u bent. Daarvoor heb ik meer informatie nodig. Pas dan rijg ik zicht op het unieke portret dat u bent en dat u zelf heeft opgebouwd, door welbewuste keuzes in uw leven.
Er zijn zeven miljard van die unieke portretten op de wereld. De breinen laten die niet zien. Natuurlijk besta ik dankzij mijn brein. Zonder mijn hersens ben ik er niet. Maar daarom ben ik nog niet mijn brein. Dat is het verschil tussen Swaab en mij.
Vergelijk het met een tulp. Zonder de aarde waarin die is geplant kan hij niet bestaan. Maar je kunt niet alle eigenschappen van die tulp, zijn kleur, zijn geur, zijn schoonheid, verklaren vanuit die teelaarde,”
Van Praag verwijt zijn tegenstanders dat die oude leer van de goddelijke voorzienigheid hebben vervangen door een andere predestinatieleer, waarin genen en voorgeprogrammeerde hersencellen Gods rol hebben overgenomen.
‘Neuraal deterministen’ noemt hij hen.
In hun denken is menselijke vrijheid een illusie. Van Praag houdt zelf vast aan het begrip geest. “Ik denk dan niet aan een wolkje dat onafhankelijk van de hersenen zou bestaan. Met ‘geest‘ beschrijf ik onze eigenheid. Dat wat in het Engels selfhood heet, ons tot een individu maakt.”
“Mensen zijn geen speelbal van hun voorgeprogrammeerde hersenen. Ik – mijn zelf, mijn geest -geef mijn leven vorm, al worden mijn doen en laten mede beïnvloed door factoren waarvan ik mij niet goed of niet geheel bewust ben.
Ik spreek uit persoonlijke ervaring. Ik heb drie jaren in nazikampen doorgebracht. Ik heb toen zeer bewust twee beslissingen genomen: ik ga dit overleven en als me dat lukt dan ga ik iets van mijn leven maken. Dat is me gelukt, volgens plan. De hersenen stelden me hiertoe in staat, maar waren niet de bouwheer. Dat was mijn zelf’.”
( )
“Ik heb de psychiatrie altijd breed benaderd. Met oog voor de biologische, psychologische en sociale factoren die ons psychische leven kunnen verstoren.
Daarnaast heb ik de verbeeldingskracht** hoog, het vermogen je beelden te vormen van dingen die er niet zijn, of beter, die niet
waarneembaar of meetbaar zijn. Het kan gaan om een wetenschappelijke constructie of een vernieuwend idee op kunstzinnig of maatschappelijk gebied.
Verbeelding kan een mens tot een visionair maken. Verbeelding komt ook tegemoet aan de menselijke behoefte het leven te voorzien van een verticale dimensie. In die wereld kan een godsbeeld tot ontwikkeling komen, komt de Bijbel – dat magistrale hoogtepunt van menselijke verbeelding – tot leven en is er plaats voor al datgene waarmee je je in het gewone leven geen raad weet.
In intellectuele kringen is het tegenwoordig mode om de behoefte aan verticaliteit, religiositeit, te ontkennen of te onderdrukken. Religie is voor de dommen. Ik vind dat jammer, een tekort.
Vergelijk het met iemand die niets voelt bij muziek of een gedicht, of niet kan genieten van de natuur. Je mist dan zoveel. Bovendien blijken religieuze mensen stressbestendiger te zijn dan niet-religieuze. Zij hebben minder vaak depressies en genezen sneller. Dat is alleen zo als de patiënt een optimistische kijk op godsdienst heeft. ( )
Er is altijd een weg vooruit, naar een betere toekomst. Je moet niet de fout maken om te veel van mensen te verwachten, maar de hoop moet blijven leven. Daarom is de messiaanse idee zo belangrijk. Ik geloof niet in de Messias als een persoon. Voor mij is de idee van een Messias belichaamd in de mensheid als collectief. Wij, met z’n allen, zullen op weg moeten naar een betere toekomst. Op weg naar de horizon. Die wijkt; we bereiken die nooit, maar we komen wel steeds verder.
Daarom is het ook zo goed dat Adam en Eva die appel opaten, ook al had God dat verboden. Anders hadden ze voor eeuwig gevegeteerd in het paradijs, waar alles volmaakt is, waar niets meer te wensen valt, waar de mens geen uitdagingen meer zou kennen. Dan was de schepping mislukt.”
*Trouw – 14 -12- 2013
Dit is om reden van copy-rights niet heel het interview.
Desgewenst kan het toegestuurd worden via email.
Via pieterhawitvliet voeg toe apenstaartje gmail punt com
**Rudolf Steiner over verbeeldingskracht en gezondmakend onderwijs
antroposofie: een inspiratie 